Andrzej Drawicz - Bogdan Prejs

Przejdź do treści

Menu główne:

publicystyka > wywiady

Literatura w cieniu polityki

W ramach Tyskich Dni Literatury 4 października gościł w Tychach profesor Andrzej Drawicz. Podczas spotkania, które odbyło się w południe w Galerii „Miriam”, opowiadał o literaturze rosyjskiej, ale także o naszym, Polaków, stosunku do niej. Przyznał, że ze względów politycznych wzbudzała ona naszą niechęć. Zachęcał, by obecnie przyjmować ją już bez uprzedzeń, gdyż nie można budować przyszłości w oparciu o pamięć przeszłości. Niestety, jako że spotkanie odbywało się nazajutrz po wybuchu rewolty w Moskwie, słuchaczy przede wszystkim interesowała opinia profesora na temat tych wydarzeń.

Andrzej Drawicz udzielił także wywiadu dziennikarzowi „Echa”:


- Spotkanie zdominowała polityka. Gdyby można jednak było wrócić do tematów literackich. Jaki jest ulubiony pana pisarz?

- Jest ich kilku - myśli pan oczywiście o pisarzach rosyjskich?
- Właśnie rozmyślnie tego nie zaznaczyłem.
- Wobec tego Gałczyński. Jestem bardzo przywiązany do niego, bo pisałem o nim pracę magisterską. W literaturze polskiej znalazłbym jeszcze sporo innych nazwisk...

- Ale ten jeden najbardziej ulubiony?
- Bułhakow. A chyba równorzędnie z nim inny pisarz rosyjski, Płatonow, trudniejszy, ale jeszcze bardziej zakorzeniony w ziemi rosyjskiej.
- A ulubiona powieść?
- „Mistrz i Małgorzata”.
- Może jeszcze ulubiony bohater.
- To jest już trudniejsze pytanie. Czy potrafiłbym na nie jednoznacznie odpowiedzieć... Kiedyś ktoś powiedział, zapytany o bohatera jakiejś powieści satyrycznej, że jest nim śmiech. Właśnie on w utworach rosyjskich jest moim ulubionym bohaterem, dlatego że tam jest za mało śmiechu, wesołości, w związku z czym ja to naprawdę bardzo lubię. Śmiech to jest ta wartość Rosjanom szalenie potrzebna, żeby mogli uporać się ze swoim ciężkim losem.

- Dlaczego właśnie Bułhakow i „Mistrz i Małgorzata”?
- Dlatego, że on stawia pytania uniwersalne, takie, które dotyczą w ogóle kondycji ludzkiej, i udziela na nie bardzo przekonywującej odpowiedzi - że najważniejsze w życiu człowieka jest poczucie swobody i że ona jest do osiągnięcia w każdych warunkach - swoboda wewnętrzna. A „Mistrz i Małgorzata” pokazuje, jaka jest szansa prawdziwej wolności.
- Jest pan wielkim znawcą literatury rosyjskiej i radzieckiej. Czy rzeczywiście granica między nimi przebiega na latach 1917 i 1991?
- Wie pan, w zasadzie nie ma takiego pojęcia - literatura radziecka, nie powinno się tego używać, bo jest fałszywe. Można go używać tylko na zasadzie terytorialnej, to znaczy, gdy mamy na myśli literatury byłego Związku Radzieckiego, które rzeczywiście tworzyły taką strukturę spojoną. Wtedy można mówić o literaturach radzieckich, chociaż ja zawsze wolałem mówić o literaturach wielonarodowych Związku Radzieckiego. Nie ma literatury radzieckiej. Jest literatura rosyjska okresu na przykład bolszewickiego czy sowieckiego, ale to wciąż literatura rosyjska. Literatura rosyjska XX wieku i tak to się powinno nazywać. Data 1917 jest datą czysto polityczną. Wewnętrzne podziały literatury rozkładają się zupełnie inaczej.
- Przez czterdzieści lat wszystko, co ze wschodu, wzbudzało niechęć. Pan na dodatek był uczestnikiem opozycji antykomunistycznej. Skąd wobec tego wzięło się pańskie zainteresowanie tą literaturą?
- Wie pan, ja byłem na początku bardzo przekonanym młodym komunistą. Dla mnie Związek Radziecki wtedy był czymś świetlanym, z czego należało brać przykład. Tak nas edukowali wtedy. Konkretnie to się zaczęło od spotkania z Majakowskim. Jego wiersze mnie zafascynowały jakimś swoim dramatem wewnętrznym. Od tego zacząłem się rozglądać, co tam jest jeszcze innego. I wtedy przekonałem się, że oprócz oficjalnych treści, które są lansowane, ubogich i nieciekawych, są inne bardzo wartościowe rzeczy w tej literaturze. I tak już zostało.
- Czy można krótko powiedzieć, na czym polega wielkość literatury rosyjskiej?
- To jest literatura bardzo wielkiego narodu, wielkiego także terytorialnie i ludnościowo, który w związku z tym czuł się zawsze pewny siebie w świecie. Myśmy mieli nasze problemy istnienia, walki o niepodległość, które należało załatwiać przy pomocy literatury, natomiast oni tego nie mieli, ponieważ byli w ciągu wieku XIX mocarstwem. Dlatego mogli się zająć problemami wszechludzkimi. Na tym polegała ich przewaga nad nami, że oni docierali do wszystkich niezależnie od skali talentu. W związku z tym, mimo trudnej sytuacji politycznej także i wtedy, była to literatura wewnętrznie wolna, ta która pokazywała szanse tej wolności. To ją uczyniło naprawdę atrakcyjną dla Europy, dla świata.
- Czy ukazująca tę rosyjską słowiańską duszę?
- Częściowo tak, częściowo nie. Dostojewski w znacznym stopniu, Tołstoj, ale już nie Czechow. On jest Anglosasem. Anglicy uznali go za najbardziej angielskiego pisarza na świecie, bardziej angielskiego niż Dickens, Galsworthy. Fenomenalna popularność Czechowa w świecie anglosaskim jest znana.
- Czy czyta pan wyłącznie literaturę rosyjską?
- Niestety, tak. Chętnie czytałbym również wiele innych książek, ale nie starcza mi na to czasu. Po to by być w kursie tego, co się dzieje w Rosji, w znacznym stopniu jestem ograniczony. Staram się również czytać literaturę polską i od czasu do czasu jakieś ważne książki, nazwijmy to, ze świata zachodniego, bez których edukacja kulturalna człowieka byłaby jednak niepełna. Zawsze pod ręką mam na przykład „Dżumę” Camusa, którą uważam za jedną z najważniejszych książek.
- Jak to się stało, że znawca literatury został prezesem radiokomitetu?
- Po prostu zaproponowano mi.
- Przyznał pan dzisiaj, że nie ogląda telewizji.
- Prawie nie oglądam. Codziennie przeciętnie pół godziny.
- Jak według pana ta telewizja powinna wyglądać?
- Powinna być obiektywna i dobrze robiona. Nie powinna nikomu służyć. Żadnej sile społecznej, ani żadnemu urzędowi, ani żadnej jednostce, żadnej idei. Ona powinna być w miarę możności zupełnie obiektywna. To jest podstawowe zadanie dla niej.
- Czy obecna telewizja spełnia tę rolę?
- Nie, absolutnie. Nie spełnia, gdyż jest wyraźnie serwilistyczna. Różne jej elementy starają się służyć różnym obozom. W szczególności Belwederowi, który złapał tę telewizję po moim odejściu i już za żadne skarby nie chce jej oddać nikomu, kto nie wróży absolutnego posłuszeństwa.
- Podczas wczorajszej wypowiedzi w Wiadomościach powiedział pan, że wina za wydarzenia w Moskwie leży po obydwu stronach. Jaki przewiduje pan rozwój wypadków?
- Wydaje mi się, że winę ponoszą obie strony. Parlament rzeczywiście utrudniał prezydentowi pracę, ale prezydent wykazał też wyjątkowy antytalent w radzeniu sobie w tej skomplikowanej sytuacji, która nie jest sytuacją nieznaną politykom całego świata. Na ogół wybierają oni formułę gry politycznej z poszczególnymi układami. Starają się stworzyć korzystne dla siebie układy. Natomiast Jelcyn zaproponował jedynie warianty półsiłowe. Stwarzał sytuacje konfliktowe i wykorzystywał swoją przewagę. W tym ostatnim przypadku okazało się, że ta przewaga jest mniejsza niż sobie wyobrażał. Myślał, że ma sytuację w garści, a tymczasem stanął na granicy kompletnej klęski politycznej. Sądzę, że konflikt zostanie zażegnany w ciągu najbliższych godzin w fazie siłowej, natomiast reperkusje polityczne będą długotrwałe, niekorzystne dla wszystkich stron. Być może okażą się tylko korzystne na dłuższą metę dla Rady Federacji, która być może będzie grała istotną rolę w kształcie przyszłej Rosji. To znaczy przedstawiciele poszczególnych regionów będą współodpowiadali za państwo. Gorbaczow był lepszym politykiem. I chociaż wykonał nierównie większą pracę, to w zadziwiający sposób tego typu sytuacji konfrontacyjnych potrafił uniknąć.


(Echo, 41/1993)


 
Copyright 2017. All rights reserved.
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego